شب یلدا یا شب چله درست مثل چهارشنبه سوری و عید نوروز ، یکی از جشن های ایران باستان است که از غروب آخرین روز پاییز شروع می شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان به پایان می رسد. شب يلدا چه قبل و چه بعد از اسلام ، در فرهنگ ايران جایگاه خاصی داشته و همیشه انگيزه ای برای دورهمی اقوام دور و نزدیک ، دور سفره‌ ای پربرکت محسوب شده است ؛ موضوعی كه زمينه ارتباط بيشتر و پیوند محكم تر خانواده ها را فراهم می‌ کند.

در آستانه شب یلدا ، شور وصف ناپذیری بین خانواده های ایرانی به پا می شود ؛ چرا که می خواهند خود را برای این شب آماده کنند . بی‌شک خرید آجیل و میوه هایی همچون هندوانه و انار ، از نخستین كارهایی است كه ایرانی ها در این شب انجام می‌دهند.

تاریخچه شب یلدا

شب یلدا را با نام‌ هایی همچون شب چله ، خورشید شکست ناپذیر ، میلاد مهر و... نیز می شناسند که به آخرین شب پاییز و طولانی ترین شب سال گفته می‌شود . برگزاری مراسم شب یلدا بین ایرانی ها قدمتی بالغ بر هفت هزار سال دارد ؛ در واقع ، نیاکان ما دریافته بودند که اولین شب زمستان ، بلند ترین شب سال است . با اینکه در هیچ دوره ای از تاریخ ایران ، حکومت‌ها لزومی بر برگزاری این شب نمی دیدند ؛ ایرانیان از دیرباز یلدا را پاس داشته اند.

مردم دوران کهن به دام داری و کشاورزی اشتغال داشتند و زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می‌ کردند ؛ به‌طوری که تغییر فصل و کوتاهی یا بلندی شب و روز تاثیری بسزایی بر زندگی آن‌ ها داشت. از همین رو، اهمیت ویژه‌ ای برای نور، گرما و بلندی روزها قائل بودند و آن را نیک و پسندیده می دانستند؛ اما زمستان ، سرما و شب های بلند آن خیلی خوشایند آن ها نبود.

در آیین مهر، آخرین شب پاییز به‌عنوان شب تولد خورشید به شمار می‌رود؛ زمانی که ایزدمهر درست در سیاهی شبی بلند و سرد، از غاری در کوه‌های البرز پدیدار می‌شود و خورشید نورافزا را به ارمغان می‌آورد. شب چله در واقع شب تولد و ظهور خورشید محسوب می‌شود. در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» به نقل از دکتر مهرداد بهار آمده است:

شب یلدا، تولد مهر یا میترا نیست؛ بلکه تولد خورشید است. مهر با خورشید تفاوت‌هایی دارد.

طبق تقویم مردم ایران باستان نیز چله مصادف با شب تولد خورشید است و با وجودی که خورشید و مهر ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، یکی نیستند. پس از آنکه ایرانیان به آیین زرتشت گرویدند، آداب آیین مهر به بخشی از آیین زرتشت تبدیل شد. طبق آنچه در کتاب آثار الباقیه آمده است، زرتشتیان روز اول دی را «خور‌روز» یا همان روز خورشید می‌دانستند و به جشنی که در این روز برگزار می‌شد، «نودروز» می‌گفتند؛ زیرا بازه زمانی شب یلدا تا عید نوروز ۹۰ روز بود. طبق مطالب کتاب قانون مسعودی، اولین روز از دی‌ ماه، «خره‌روز» یا «خرم‌روز» نام داشت و منتسب به اهورامزدا بود. زمانی که در عصر ساسانیان، دین زرتشت دین رسمی کشور معرفی شد، اهمیت آیین مهر در نهادهای حکومتی و در زندگی مردم همچنان بارز بود؛ امری که در نقوش به‌جامانده از این عصر به‌ روشنی نمایان است.